Graveltocht Operatie Fazant: Fietsen door het verleden
Tijdens graveltocht Operatie Fazant stond de bevrijding van Noord-Brabant in de Tweede Wereldoorlog – Operatie Pheasant – centraal. Op deze dag, eind september, lanceerde stichting De Vliegende Fazant bovendien vijf niet-tijdgebonden routes die sport en cultuurhistorisch erfgoed verbinden.
Op een grauwe, regenachtige zaterdag in september staat een handvol mannen van middelbare leeftijd, in legergroen gekleed en met dampende koppen koffie in hun handen, verzameld rond een monument van de tijdens de Tweede Wereldoorlog gesneuvelde Wielrijders. De groep re-enactors houdt daar vandaag Militaire Erewacht, maar nu genieten ze even van een moment van rust en kletsen ze gezellig onderling. Een voorzichtig zonnetje schijnt tussen de bladeren van de bomen. Nieuwsgierige gravelrijders, met hun fietsen in de hand, maken nog snel een praatje met ze of nemen van een afstandje foto’s van het bijzondere toonbeeld van historie.
Graveltocht Operatie Fazant neemt je mee terug in de tijd en vertelt twee verhalen die zich allebei (bijna) een mensenleven geleden afspeelden: dat van het Regiment Wielrijders en dat van de bevrijding van Noord-Brabant.
Regiment Wielrijders
Want ooit bevonden zich hier – op het terrein van Fort Isabella – honderden, misschien wel duizenden jonge soldaten, gekleed in legergroen, gewapend met een geweer dat met behulp van een brede leren band over één schouder werd gedragen. Hun bewegingsvrijheid was onlosmakelijk verbonden met de fiets, die hen niet alleen diende voor oefeningen, maar ook voor gevaarlijke missies. Dit ‘Regiment Wielrijders’ vestigde zich enkele jaren na de Eerste Wereldoorlog in Vught, dat nu de start- en finishlocatie van deze graveltocht Operatie Fazant is. Deze dappere soldaten, die tot de infanterie behoorden, werden ook wel verkenners of boodschappers genoemd.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog telde het regiment meer dan vijfduizend man. Zij streden onvermoeibaar tegen de Duitse invallers, maar de oorlog eiste een zware tol; veel van hen sneuvelden al vroeg in het conflict. Na de capitulatie, toen Nederland onder Duitse bezetting kwam, werd het Regiment Wielrijders opgeheven. Het monument op de binnenplaats van het fort, waar de re-enactors zich verzamelen, herinnert aan de gevallen strijders en het verdriet dat deze gebeurtenis met zich meebracht. De organisatie van Operatie Fazant brengt dit stukje geschiedenis tot leven en combineert dat fraai met de graveltoertocht. Het devies van de Wielrijders – Snel en vaardig. Kalm en waardig – sluit goed aan op de gedragscode van de gravelgemeenschap.
Op het middenterrein van Fort Isabella staat naast het monument voor de in mei 1940 gesneuvelde Wielrijders een grote, legergroene tent met daarvoor een tafel en wat klapstoeltjes. Even verderop staan enkele stalen rossen, eveneens legergroen, en ter hoogte van het balhoofd bestickerd met een rood-wit-blauwe vlag. De mannen die zich rond de tent hebben verzameld drinken koffie en kletsen met elkaar. Terwijl deze vrijwilligers van de ‘Vereniging voor Militair Historische Uitbeeldingen’ de militaire erewacht houden bij het monument treden de gravelaars in het spoor van de bevrijders, zich bewust van de impact van de plekken die ze passeren. Voorwaarts mars!
Bevrijding van Noord-Brabant
Want wie meedoet aan de graveltocht Operatie Fazant komt onderweg een veelvoud aan monumenten tegen die herinneren aan de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. Operatie Pheasant volgde direct op de mislukte Operatie Market Garden, een grootschalig offensief dat niet het gewenste resultaat opleverde. Door de uitvoering van Operatie Pheasant vertrok de bezetter uit onder meer Hoogstraten, Tilburg, ‘s-Hertogenbosch, Roosendaal, Bergen op Zoom, Willemstad en Breda. Langzaam maar zeker kwamen delen van ons land terug in Nederlandse handen. Deze graveltocht vertelt een verhaal terwijl hij je langs cultuurhistorisch erfgoed voert via routes met titels die verwijzen naar het NAVO-alfabet: Foxtrot, Bravo en Zulu, van respectievelijk 89, 126 en 168 kilometer lang.
Het eerste deel van de graveltocht Operatie Fazant is een opwarmertje. Het is stilte voor de storm. Bravo en Zulu passeren vanwege hun langere route vanzelfsprekend meer monumenten. De strijders komen onder meer langs een monument ter nagedachtenis aan Operatie Market Garden en fietsen over een gravelpad langs het defensiekanaal waar elke paar honderd meter een oude bunker staat. Ook passeren alle routes enkele keren het Duits Lijntje, de Boxteler Bahn, de spoorlijn tussen het Duitse Wesel en het Nederlandse Boxtel. Vaak fiets je langs de spoorlijn, maar op een punt kun je zelfs tussen de rails fietsen. Bij de brug over het Duitse Lijntje steek je de Dommel over, en het geluid van het kabbelende water voegt een serene ondertoon toe aan de reis door deze historische regio.
Vlagheide
Het pauzepunt van de tocht is bij de Eerdse Molen, die in september 1944 werd verwoest tijdens zware gevechten in en rondom Eerde. Tegenwoordig is er in de gerenoveerde molen een klein museum te vinden, waar bezoekers meer leren over de lokale geschiedenis. Gravelaars kunnen er opwarmen met een kopje bouillon die wordt geserveerd door leden van de lokale scoutingclub.
Vlak daarna passeer je de Vlagheide, een uitkijkpunt dat van strategisch belang was tijdens de oorlog. Vanaf hier kun je uitkijken over de skylines van ‘s-Hertogenbosch, Eindhoven en de omliggende dorpen. Dit hooggelegen uitkijkpunt bood een cruciaal uitzicht tijdens de strijd. Onderaan de Vlagheide staat een speelmonument in de vorm van een Spitfire-toestel, met dezelfde afmetingen als de originele die tijdens de oorlog werd gebruikt. Dit monument herinnert aan het voormalige vliegveld dat in de oorlog in Schijndel was gevestigd. Het werd destijds aangelegd in het kader van Operatie Market Garden en droeg de naam ‘Vliegveld B.85’.
Kamp Vught
De tocht leidt je naar de fusilladeplaats, waar een gedenkmuur staat met daarop de namen van ruim driehonderd mannen die daar in 1944 door de Duitse bezetter zijn doodgeschoten, terwijl de geallieerden in aantocht waren. Iets verderop staan twee oude goederenwagons die een indringend beeld oproepen van de oorlogsjaren. Het is onduidelijk of deze specifieke wagons zijn gebruikt voor het transport van gevangenen – daar werden wagons van dit type destijds wel voor ingezet – maar ze maken hoe dan ook deel uit van de verschrikkingen die zich destijds hebben afgespeeld. In zulke wagons werden volgens overlevering tot wel tachtig mensen tegelijkertijd vervoerd en zijn talloze levens getekend. De wagons reden over speciaal aangelegde sporen richting Kamp Vught, waar het concentratiekamp ‘Konzentrationslager Herzogenbusch’ was gevestigd. Naast de authentieke gracht rondom het kamp en het crematorium vind je hier reconstructies van Barak 1B en enkele wachttorens, die getuigen van het verleden. Een plek om stil bij te staan en van te worden.
Oversteek
Wanneer je bijna weer bij Fort Isabella bent, wijst de route je richting Den Bosch. Verderop staat een donkergroen wachthokje met rood-witte strepen. Drie militairen, in authentieke uniformen, manen je snelheid te minderen en wijzen naar het water. Oversteken? Echt? Het blijkt een ondiepe oversteekplaats te zijn, die vroeger werd gebruikt voor militaire en strategische doeleinden. Dit moment geeft je een glimp van de navigatiestrategieën die destijds cruciaal waren.
Al snel daarna brengt de graveltocht Operatie Fazant je terug naar de uitvalsbasis. Bij terugkomst fiets je door de kazernepoort, waar aan de bovenkant van het ijzeren hek in geblokte witte letters en in kapitalen ISABELLA KAZERNE staat geschilderd. Bij je terugkeer staan aan weerszijden van de weg legervoertuigen je op te wachten, terwijl blije dames je met veel applaus onthalen. Ze zijn zichtbaar opgelucht en blij dat je veilig terug bent van je missie!
Met een verfrissend drankje en een heerlijke hamburger kletsen de gravelaars nog wat na terwijl een dj voor de juiste sfeer zorgt. Op de plaats rust!
Tekst: Dominique Vrouwenvelder
Foto’s Merlijn Spenkelink
Zoals gezegd zijn er naast deze graveltocht Operatie Fazant ook vijf routes gemaakt, die je op elk moment zelf kan rijden. De routes, die gemaakt zijn door Bjornrides.cc, liggen verspreid door Brabant en bij allemaal kom je langs diverse indrukwekkende monumenten en een museum. Je kan de routes via onderstaande QR-code bekijken.
Wil je meer van dit soort artikelen lezen en altijd up-to-date blijven? Abonneer je dan op SOUL Cycling Magazine! Wil je op de hoogte blijven van het laatste nieuws rondom wielrenfietsen? Volg ons op Instagram en Facebook. Ontdek hier meer interessante blogs vol inspiratie en tips! Wil je het gehele Soul Cycling Magazine #1 2025 bestellen klik hier!
