Onderkoeling

Dankzij nieuwe technieken en verbeterde materialen op het gebied van wetsuits, kunnen we onder steeds koudere omstandigheden van de golven genieten. Hollow fiber, titanium, dubbel gesealde naden en zelfs ingebouwde verwarmingselementen houden het lichaam warm tijdens de koude winterdagen. Ondanks al die fantastische ontwikkelingen bestaat er voor iedere surfer nog altijd het gevaar van onderkoeling. De medische naam hiervoor is hypothermie, wat letterlijk lage temperatuur betekent.

WOORD: DRS. M.P.C. VAN DER HULS BEELD: RAY MAX

Het lichaam produceert continu warmte dat het kwijt moet. De mens beschikt gelukkig over een natuurlijke thermostaat en voelt aan wanneer warmte dient te worden afgevoerd of juist dient te worden geconserveerd. Warmteverlies betekent dus niet per defi nitie dat je onderkoeld raakt.

Genereren van lichaamswarmte Het lichaam neemt warmte op door radiatie, conductie en convectie, maar is zelf ook een warmtegenerator. De thermostaat van de mens, de hypothalamus, zit in de hersenen. Het krijgt van alle sensoren signaaltjes door en reguleert zo de temperatuur. De voornaamste warmtebron van het lichaam is voedsel. Door de stofwisseling na het eten ontstaat warmte. Wanneer warmtebehoud door middel van stofwisseling en door middel van bovenstaande manieren niet wil lukken, gooit het lichaam meer in de strijd. Je wilt bewegen en gaat bibberen. Van bewegen word je warm, maar hierbij bestaat ook weer de kans dat je warmte verliest door convectie, conductie en evaporatie. Bibberen is het ongecontroleerd samentrekken van spiervezeltjes. Dit levert zeer veel warmte op, maar kost het lichaam ook zeer veel energie. Tot wel vijf keer zoveel als wanneer het lichaam in rust is. Bibberen betekent natuurlijk niet altijd dat je aan het onderkoelen bent.

Behoud van lichaamstemperatuur Het lichaam conserveert op drie manieren warmte: reductie van de perifere bloedstroom, insulatie en anatomische ordening van bloedvaten. De eerste reactie van het lichaam op afkoeling van de huid is de bloedcirculatie naar de huid reduceren. Dit gebeurt door vernauwing van de oppervlakkige bloedvaten (vasoconstrictie). Hiermee wordt de temperatuur tussen huid en lucht of huid en water aanzienlijk verkleind. De warmte wordt hierdoor goed geconserveerd voor de vitale organen. Insulatie kan grofweg worden ingedeeld in drie componenten: vet, spier en bedekking. Vet staat bekend als een goede insulator. Mensen met een dikke onderhuidse vetlaag en veel diep lichaamsvet verliezen minder snel warmte in zowel rust als bij inspanning, zowel in koude lucht als bij het zwemmen in koud water. Hoewel vet zijn nadelen heeft, is het perfect om op temperatuur te blijven. Spierweefsel insuleert weliswaar minder dan vet, maar is wel de warmtegenerator van het lichaam, die er uiteindelijk voor zorgt dat het lichaam warm blijft. Het lichaam moet gezien worden als een warme kern waar omheen een isolerende laag zit. Hoe dikker deze laag, hoe beter de isolatie. Zoals boven al beschreven, zorgt vasoconstrictie ervoor dat deze bedekkende laag eigenlijk alleen maar dikker wordt en zo de kern van het lichaam warm houdt. Koud bloed dat onderweg is van de koude armen en benen (koude extremiteiten) is gevaarlijk voor de warme kern van het lichaam. Hierop heeft het lichaam een trucje bedacht. Warm bloed van het hart stroomt in armen en benen langs het koude bloed dat op weg terug is naar het hart. Door de warmte-uitwisseling die optreedt blijven zowel de kern als de armen en benen warmer.

Symptomen Onderkoeling komt niet zo heel vaak voor, maar voor ons koudwatersurfers is het van belang de symptomen te herkennen. Mompelen, struikelen en klungelen zijn aanwijzingen dat de coördinatie en mogelijk ook het bewustzijn is afgenomen. Milde onderkoeling manifesteert zich veelal met bibberen, een afname in coördinatie en bewustzijn, verward zijn, desoriëntatie en een bleke huid. Bij matige hypothermie zijn coördinatie en bewustzijn verder afgenomen, vergezeld met aan vankelijk zeer heftig ongecontroleerd bibberen dat op den duur steeds korter wordt met steeds langer wordende tussenpozen. Spierstijfheid maakt bewegen, dus ook zwemmen, nauwelijks mogelijk. Raar genoeg wordt in deze fase vaak irrationeel gedacht. Zo trekt men soms de kleren uit. Als het stadium van ernstige hypothermie intreedt, komen de bibbers heel sporadisch voor en treedt uiteindelijk bewustzijnsverlies op. De reflexen verdwijnen, de oogpupillen verwijden zich en reageren niet meer op licht. Ook de hartactie zal aan de pols vrijwel niet meer waarneembaar of zelfs geheel afwezig zijn en er treedt ademhalingsstilstand op. Bij het verder afzakken van de kerntemperatuur treedt onherstelbare schade op wat vaak resulteert in de dood.

Behandeling bij onderkoeling De behandeling van een slachtoffer met onderkoeling vergt de uiterste zorg. Evaluatie van de omstandigheden is een eerste vereiste. In dien noodzakelijk moet het slachtoffer gereanimeerd worden. Verder warmteverlies moet voorkomen worden en het slachtoffer moet opgewarmd worden. Soms zal het nodig zijn eventuele complicaties te behandelen. Ieder slachtoffer moet door een arts worden gezien en/of (na)behandeld. In de behandeling van onderkoeling telt iedere minuut, maar weet dat een surfer/drenkeling met onderkoeling niet snel mag worden opgewarmd. Te snel opwarmen kan namelijk fataal zijn. Er zijn een aantal manieren om iemand op een verantwoorde manier op te warmen.

De ‘wrap’ Een passieve externe opwarming is de eerste behandeling voor een milde hypothermie. Na het opzoeken van beschutting en het verwijderen van de natte kleding(wetsuit), wordt het slachtoffer bedekt met handdoeken, dekens of ander isolerend materiaal. Door de isolerende werking van de ‘wrap’ zal de warmte die het lichaam produceert worden vastgehouden waardoor het lichaam zelf weer langzaam opwarmt.

Actieve externe opwarming Tijdens de actieve externe opwarming wordt gebruik gemaakt van verwarmde dekens, warme lucht, een warm bad of body-to-body contact. Een risico van deze opwarmmethode is de zogenaamde ‘afterdrop’. Wanneer de ledematen te snel worden opgewarmd komt steeds meer relatief koud bloed in de circulatie terecht wat de kerntemperatuur kan doen afnemen. Hierdoor kunnen hartritmestoornissen ontstaan die vaak dodelijke gevolgen hebben. Vervoer of hijs iemand met hypothermie daarom ook zo horizontaal mogelijk uit het water. Dit voorkomt dat koud bloed uit de ledematen in de circulatie komt. Wees er ook op bedacht dat het gevoel sterk is afgenomen. Iemand die onderkoeld is voelt niet of iets warm of koud is. Hierdoor kunnen lelijke brandwonden ontstaan.

Actieve interne opwarming De beste manier om de kerntemperatuur te verhogen is via inname van warm voedsel (koolhydraten, proteïnen, vetten) of drinken (suikers). Deze geven een directe warmte-afgifte en leveren tegelijkertijd de nodige brandstoffen. Alcohol- of cafeïnehoudende drank is uit den boze! Bij matige of ernstige hypothermie is het slachtoffer meestal in dusdanig slechte toestand dat vast voedsel geen optie is. Ook hier geldt dat het slachtoffer niet goed voelt wat koud of warm is. Hulpverleners moeten daarom altijd eerst zelf vaststellen of het eten of drinken niet te warm is.

Voorkomen is beter dan genezen. Zorg daarom dat je tijdig het water verlaat. Die laatste golf waar je op zit te wachten kan echt de laatste zijn als je het extreem koud hebt. Zorg voor een goede voorbereiding. Een goede wetsuit, genoeg droge kleding en handdoeken zijn logisch, maar zorg ook dat je voldoende gegeten en gedronken hebt en dat je uitgerust bent.

© 6 Surf mag. 2007