Techniek: Piepjes en kraakjes

Hoe spoor je ze op?

Ronald van der Boon is een fanatieke fietser met een technische achtergrond en heeft veel ervaring in de fietsbranche, onder andere als fietsenmaker. In zijn dagelijks werk houdt hij zich bezig met het ontwerpen van technische oplossingen en fotografie. 

Voor veel fietsers vormen ze de ergste nachtmerrie: piepjes en kraakjes. Want wat heb je aan een mooie, schone fiets als er zo’n gekmakend geluid in zit? Het opsporen van de oorzaak van zulke geluiden is vaak nog niet zo makkelijk. Maar als je systematisch te werk gaat, kun je weer in alle stilte naar de winst sprinten. 

Piepjes en kraakjes

Je hebt je fiets helemaal schoon, klaar voor die lekkere zondagochtendrit met je vrienden. Tussendoor een bakkie koffie scoren en ouderwets bijpraten. Onderweg zie je in de verte het vertrouwde bord waar jullie altijd een sprintje voor trekken. Je gaat op de trappers staan en knalt ervandoor. Een harde kraak bij elke trap, je staakt de sprint. Klinkt het bekend?  

Ongewenste geluiden vormen een steeds groter probleem bij moderne fietsen. En dan hebben we het niet over een droge ketting waar roest of enorm veel bagger op zit. Dat zijn inkoppers en die zijn meestal goed op te lossen door je ketting grondig schoon te maken. Een belangrijke oorzaak van geluiden is de overvloed aan materiaalsoorten. Tegenwoordig zijn carbon en aluminium de standaardmaterialen voor frame en voorvork, maar er zijn ook fietsen van staal, titanium, kunststof en roestvrij staal. Al die combinaties van materialen kunnen voor vervelende bijgeluiden zorgen, tenzij er goede voorzorgsmaatregelen worden genomen. Hoe vind je nu waar dat piepje of kraakje vandaan komt? 

De vier meest voorkomende oorzaken van bijgeluiden zijn: 

  • Vuil tussen twee oppervlakken, denk aan de vorkkroon van je balhoofd of tussen het frame en crankstel. 
  • Mogelijkheid tot schuiven of draaien van twee oppervlakken die niet goed zijn gefixeerd. Denk aan een press-fit bottom-bracket of de bladboutjes van je crankstel. 
  • Drooggelopen oppervlakken die een smeermiddel nodig hebben. Denk aan lagerringen en bussen van je balhoofd. 
  • Een defect, bijvoorbeeld gescheurde of gebroken onderdelen of een kapot lager. 

Via het volgende stappenplan leer je te ontdekken waar de piep of kraak zit en hoe deze het zwijgen op te leggen. 

Gebruik je oren 

Om het probleem te lokaliseren maak je gebruik van je gehoor. Dat klinkt logisch, maar is soms best lastig. De meest voorkomende plek is de aandrijving van de fiets, alleen al daar zijn vele punten die een krakend geluid kunnen veroorzaken.  

Daarom geldt bij het oplossen van geluiden: doe alles stap voor stap. Bepaal na elke stap of het geluid weg is. Dan weet je of dat het euvel was, wat helpt een volgende keer sneller het probleem te vinden. Begin altijd met de minst tijdrovende handelingen, is het probleem daarmee opgelost, dan heb je niet onnodig tijd besteed aan plekken waar het niet zat. 

Probleem lokaliseren 

In het algemeen geldt: hoor je de kraak of piep tijdens het zittend fietsen, dan kan je wel uitsluiten dat het probleem aan de voorkant zit. Het bevindt zich dan eerder bij het zitgedeelte of de aandrijving. Hoor je de kraak of piep tijdens staand fietsen, dan is het zaak goed op te letten of je het aan de achterkant hoort of aan de voorkant. Heb je de locatie enigszins bepaald dan zoek je verder, soms kan een kraak of piep een combinatie van verschillende geluiden betreffen. Hieronder staan alle mogelijke plekken waar bijgeluiden vandaan kunnen komen. 

Voorkant

Piepjes en kraakjes
  • Controleer of de remgrepen, het stuur en de stuurpen goed vastzitten. Doe dit bij voorkeur met een momentsleutel, zeker met lichtgewicht carbon componenten. Mocht je geen momentsleutel voorhanden hebben, dan zijn standaard inbussleutels ook goed, maar gebruik in dat geval de aloude stelregel ‘vast is vast’. 
  • Haal je voorwiel eruit en maak de naaf en de contactpunten van je voorvork grondig schoon. Vergeet ook de thru axle of quick release niet schoon te maken. Vuil op deze plekken is een belangrijke oorzaak van onnodige kraakjes, zeker als de vork aluminium drop-outs heeft. Controleer gelijk, nu het voorwiel er toch uit is, of de as soepel draait. Een stroef of stotend lopend lager zorgt regelmatig voor onnodige bijgeluiden. Mocht dit het geval zijn, vervang dan de lagers of laat, als je niet bekwaam bent de lagers zelf te vervangen, dit doen door een specialist. Herplaats het voorwiel en zet deze goed vast met de thru axle of quick release. 
  • Uitgedroogde of vervuilde buitenkabels kunnen op de contactpunten met het frame een kraakgeluid maken als je het stuur draait. Een snelle oplossing is om een beetje siliconenspray te gebruiken op de kabelstops, maar beter is het de kabels te vervangen. 
  • Het balhoofd is een grote bron van bijgeluiden en kent verschillende oorzaken. De bovenste lager is gevoelig voor vochtinwerking, wat zich uit in roestvorming op het lager of oxidatie van de aluminum lagerklemring. Het onderste lager is gevoelig voor vocht en vuil van de waterstraal die van je voorwiel komt, wat met name rond de vorkkroon veel bijgeluiden kan geven. Haal het balhoofd helemaal uit elkaar. Ben je niet bekwaam genoeg, laat dit dan door een specialist doen. Maak alle delen grondig schoon met een goede ontvetter, maar voorkom dat er ontvetter in de cartridgelagers belandt. Voel, nu de lagers eruit zijn, ook meteen of deze nog soepel draaien. In het ergste geval is door de inwerking van vocht een lager defect. Of zijn beide defect. Je kan dat voelen door de lagers tussen je vingers te laten draaien. Draaien ze niet soepel, maar stoterig of stroef, dan is het zaak de lagers te vervangen. Vet nu alle pasvlakken in, bouw het balhoofd weer op en stel deze spelingsvrij af. 

Zitgedeelte   

Piepjes en kraakjes
  • Je zadel is een van de drie contactpunten van je lichaam met je fiets, samen met je stuur en je pedalen. Grote kans dat je hier de oorzaak van storend geluid moet zoeken. Controleer eerst de zadelbrug. Deze kan na verloop van tijd los gaan zitten of te veel beweging krijgen bij de schaal van het zadel. Dit zorgt voor een laag piepend geluid. Je zadel is aan vervanging toe.  
  • Controleer of het zadel goed vastzit aan de zadelpen, wederom het liefst met een momentsleutel. En denk aan de stelregel ‘vast is vast’. 
  • Haal je zadelpen uit je frame en reinig deze grondig met een goede ontvetter. Reinig ook de zitbuis van het frame aan de binnenkant. Gebruik bij een carbon zadelpen altijd montagevet dat voor carbon onderdelen geschikt is. Hier zit een fijne korrel in die zorgt dat de carbon zadelpen met minder kracht hoeft te worden vastgezet, wat onnodig beschadigen tegengaat. Bij een aluminium zadelpen in een aluminium, stalen of titanium frame volstaat gewoon montagevet. Zit een aluminium zadelpen in een carbon frame, gebruik dan weer het speciale carbon-montagevet. 

Aandrijving 

Piepjes en kraakjes

In deze zone zal je zestig procent van alle bijgeluiden vinden. Dit gedeelte is het meest slijtagegevoelig, trekt het meeste vuil aan en krijgt te maken met het leeuwendeel van jouw krachten. 

  • Begin met de controle van de bladboutjes. Als deze loszitten kan dat wrijving geven, wat kan resulteren in een krakend geluid bij het aanzetten. Wederom heeft de momentsleutel de voorkeur, zeker met aluminium bladboutjes, die snel kunnen doldraaien. 
  • Verwijder de ketting en draai het crankstel een aantal keer rond, ter controle of dit soepel en spelingsvrij gaat. Mocht dat niet het geval zijn, verwijder dan het crankstel. Ben je hier niet bekwaam in laat de klus dan doen door een specialist. Maak het crankstel en ook het bottom-bracket goed schoon. Wees voorzichtig met het spuiten van ontvetter op lagers. Ontvetter kan makkelijk via de seal binnendringen en zo de smering in het lager aantasten. Voel of beide lagers vrij en soepel kunnen draaien. Het lager aan de aangedreven zijde is het meest gevoelig voor slijtage. Maakt je frame gebruik van pressfit-lagers, overweeg dan een type bottom-bracket te plaatsen dat in zichzelf geschroefd wordt, en niet geperst is. De geperste varianten zorgen regelmatig voor bijgeluiden, omdat deze zeer afhankelijk zijn van de tolerantie van de passing in het frame en de lagercups. Is de passing te ruim dan kunnen de bussen in het frame wrikken en heb je zeker een geluidsbron te pakken. De geschroefde variant is in dit geval de beste optie, omdat deze een hogere klemkracht heeft. Monteer de lagercups altijd met montagevet. Plaats nu, nadat je alles gecontroleerd en eventueel vervangen hebt, het ingevette crankstel terug en stel deze weer zorgvuldig af volgens de specificaties van de leverancier. 
  • Verwijder de pedalen en maak het schroefdraad schoon, zowel in de cranks als de pedalen zelf. Doe wat montagevet op het schroefdraad van de pedalen en monteer ze weer. Controleer of de pedalen soepel en spelingsvrij kunnen draaien. Voel je enige speling dan hoeft dit niet erg zijn, maar is service of een nieuw setje geen overbodige luxe. Zorg dat je schoenplaatjes en het contactvlak op je pedalen schoon zijn. Dit kan voor een piepend geluid zorgen, zeker als de pedalen wat ouder zijn. 
  • Cassettes worden gemaakt van staal, freewheelbodies vroeger ook, maar die zijn tegenwoordig vaak van hard geanodiseerd aluminium. Staal is harder dan aluminium en dat zorgt ervoor dat sommige kransjes zich invreten in de freewheel-body. Dit kan je oplossen door de cassette te verwijderen en met een zoetvijl (zeer fijne vijl) de braampjes van het freewheel te vijlen. Mocht je je niet bekwaam voelen om dit te doen, dan kun je dit beter aan een specialist overlaten. Een heel klein beetje montagevet op de freewheel-body kan geen kwaad, maar is niet noodzakelijk. Monteer nu de cassette weer. 
  • Verwijder het achterwiel en draai de as met de hand rond om te controleren of deze nog soepel en spelingsvrij draait. Mocht dit niet het geval zijn kan een van de lagers defect zijn. Ben je handig, dan kan je de lagers zelf vervangen. Zo niet, laat het dan doen door een specialist. 
  • Een plek die vaak over het hoofd wordt gezien, vooral in het geval van een quick-release, is die tussen de naaf en het frame. Hier kan overtollig vuil gaan zitten en dit kan zeker voor een krakend geluid zorgen. Maak deze zone goed schoon en doe wat montagevet op de quick-release of thru axle. Plaats nu het wiel weer terug. 

Tips 

Kraakt je fiets al een tijdje en vrees je het ergste? Wanhoop niet, want dit hoeft echt niet te betekenen dat alle lagers op zijn. Begin met het checken van de simpele zaken, grote kans dat je de oorzaak snel te pakken hebt. Wees niet bang om dingen los te maken, maar onthoud goed hoe het zat, maak desnoods foto’s. Wil je problemen met je lagers voorkomen, reinig je fiets dan nooit met een hogedrukspuit, zeker niet rondom het balhoofd of crankstel en de wiellagers.

Vocht komt overal en zeker via hoge druk. Als er eenmaal vocht in een lager zit, ontstaat er binnen de kortste keren roestvorming, met als gevolg dat het lager niet meer soepel draait. Ook verstandig: check jaarlijks alle boutjes van je fiets met een momentsleutel. Kost een paar minuten tijd en het scheelt een hoop onnodig lawaai. Let op, draai boutjes altijd eerst een halve slag los en dan pas weer vast. Veel stille kilometers gewenst! 

Tekst en foto’s: Ronald van der Boon 

Deze rubriek staat in het laatst gepubliceerde magazine: Wielrenblad #2 2021. Deze kun je bestellen in de Soul Webshop. Ook is het blad beschikbaar in de Soul Kiosk App. Wil je voortaan geen nummer van je favoriete magazine meer missen? Word dan snel abonnee van Wielrenblad!

 van